De wenselijkheid van een basisinkomen

De eerste vraag die je altijd krijgt als je vertelt dat je een fan bent van een basisinkomen is altijd:

“is dit niet onbetaalbaar?”

Dat is helaas een vraag die ik niet ga beantwoorden in deze column. Voor mij is namelijk de belangrijkste vraag:

“Is een basisinkomen wenselijk?”

Als een basisinkomen onwenselijk is, hoef je namelijk niet meer uit te rekenen of het wel of niet kan. En als het wel wenselijk is, moet je gewoon een manier zoeken om het betaalbaar te krijgen. Eerst de visie, dan de cijfers. Een ook een leuke vraag om te stellen: “Is het wel nodig? Functioneert het huidige systeem niet gewoon?”. Allemaal uitstekende vragen om te beantwoorden voordat je gaat uitrekenen of een basisinkomen wel betaalbaar is.

Het systeem

Werkt het huidige systeem? De structurele werkloosheid wordt geschat rond een half miljoen werklozen. Hier zit verborgen werkloosheid nog niet bij. 50-plussers kunnen nauwelijks aan een baan komen. Daarnaast is er een grote groep mensen die weliswaar een inkomen heeft, maar hier niet van rond kan komen. Schijn ZZP constructies zijn hier een mooi voorbeeld van.

Wie eenmaal in de maalstroom van het UWV terechtkomt, zit in een vicieuze cirkel van wantrouwen. Maatregelen die soms meer lijken op bezigheidstherapie dan op een serieuze zoektocht naar een baan. In diverse gemeenten zijn werklozen gedwongen geestdodend werk te doen, zonder salaris, zonder dat dit leidde tot uitzicht op een baan. Mensen die dolgraag willen werken, worden door politici weggezet als profiteurs. En dit terwijl er simpelweg niet genoeg banen zijn. Elke pas uit de maat levert korting op de uitkering op, die men al niet kan missen. Niet echt een systeem wat uitnodigt om mee te doen.

Daarnaast leven we tegenwoordig in een “participatiemaatschappij”. Aan de ene kant wordt van mensen verwacht wordt om tweeverdiener te zijn, en om zoveel mogelijk uren te werken. Aan de andere kant wordt van mensen die zorg nodig hebben verwacht dat ze eerst hun netwerk inzetten: familie, maar ook vrienden en buren, en het liefst structureel. Dit botst.

Als laatste hebben we een enorm woud van toeslagen en teruggaven gecreëerd, waarmee veel belastinggeld wordt rondgepompt. Los van uitkeringen hebben we zorgtoeslag, huurtoeslag, kinderbijslag, hypotheekrenteaftrek enz. enz.

Mijn conclusie: het systeem werkt niet, of in ieder geval niet voldoende

Effecten basisinkomen en experimenten

Eerdere experimenten met een basisinkomen laten een paar interessante gevolgen zien van een basisinkomen. Mensen gaan gemiddeld 10% minder uren werken. Dit effect doet zich vooral voor bij vrouwen die meer zorguren maken en bij jongeren die later een eerste baan nemen. Andere neveneffecten zijn een lager ziekteverzuim, minder zorgkosten, meer vrijwilligerswerk en meer opleidingsuren. Mensen met een fulltime baan blijken nauwelijks minder te gaan werken.

Finland gaat één van de grootse experimenten ooit doen op dit gebied, Zwitserland houdt er een referendum over en ook in Nederland zijn de eerste experimenten gestart, onder de noemer regelvrije bijstand.

Wenselijkheid

Wat mij betreft is het wenselijk om naar een systeem te gaan waar mensen:

• Door de overheid als volwaardig mens behandeld worden
• De mogelijkheid hebben om voor elkaar te zorgen
• De mogelijkheid hebben om zichzelf te ontplooien

Een basisinkomen in welke vorm dan ook zou hierin een mooie bijdrage kunnen leveren, niet als doel op zich, maar als middel. We kunnen een woud van toeslagen stroomlijnen en mensen de mogelijkheid geven om zich te ontplooien, in werk, zorg en vrijwilligerswerk.

Hoe dat basisinkomen er precies uit gaat zien en wat het gaat kosten? Dat is voer voor een volgende blog of column.